Coeliakie

In de toekomst is het glutenvrije dieet misschien niet meer de enige behandeling voor coeliakie

Coeliakie is een chronische darmaandoening die in Nederland naar schatting bij 1% van de bevolking voorkomt, maar nog lang niet iedereen is ook daadwerkelijk gediagnosticeerd. Dit komt door de verscheidenheid aan klachten die tot uiting kunnen komen. De klassieke symptomen zijn diarree, gewichtsverlies en ondervoeding. Echter kan coeliakie zich ook presenteren met andere symptomen zoals vermoeidheid, obstipatie, bloedarmoede, botontkalking of andere auto-immuunziekten.

Bij coeliakie is er sprake van een ontstekingsreactie in de dunne darm die wordt uitgelokt door het eten van gluten. Gliadine is een eiwit in gluten en wordt in de darm omgezet in gliadinezuur door het enzym transglutaminase 2. Vervolgens activeert het gevormde gliadinezuur bepaalde ontstekingscellen waardoor een ontstekingsreactie op gang komt. Deze ontstekingsreactie is ook gericht tegen de cellen van de darmwand waardoor de darmvlokken in de dunne darm beschadigd raken, de zogenoemde vlokatrofie. Momenteel is een strikt glutenvrij dieet de enige behandeling die er bestaat voor coeliakie. Echter, niet bij iedereen herstelt de darmwand volledig en soms houdt iemand blijvende symptomen ondanks het volgen van een volledig glutenvrij dieet. Verschillende medicijnen zijn in ontwikkeling en een aantal onderzoeken zijn uitgevoerd om te kijken of deze medicijnen toegepast zouden kunnen worden bij coeliakie.

Recentelijk is een onderzoek gepubliceerd dat het medicijn ZED1227 heeft onderzocht. Dit medicijn blokkeert het enzym transglutaminase 2 en theoretisch zou het daardoor de ontstekingsreactie in de darmen voorkomen. Eerder was al duidelijk dat ZED1227 een veilig middel is bij gezonde personen zonder coeliakie. Nu is er een vervolgonderzoek uitgevoerd in zeven verschillende landen om te kijken wat de effectiviteit en veiligheid van het middel is bij volwassenen met coeliakie. Het medicijn ZED1227 werd gegeven in drie verschillende doseringen (10, 50 en 100 mg) en ook was er een groep die een placebo kreeg. De deelnemers moesten zes weken lang in de ochtend het medicijn of de placebo innemen en een half uur later een biscuit met drie gram gluten (wat bijna gelijk staat aan een gemiddelde boterham). De rest van de dag moesten ze strikt glutenvrij blijven eten. Het bleek dat na deze zes weken de darmvlokken minimaal waren beschadigd in de groepen die het medicijn ZED1227 kregen en dat de beschadiging een stuk erger was indien een placebo werd genomen. Relatief veel bijwerkingen werden ervaren tijdens het onderzoek, zoals hoofdpijn, misselijkheid en diarree. Echter waren deze bijwerkingen mild en evenveel aanwezig in de groepen die het medicijn ZED1227 kregen als de groep die een placebo kreeg. Het onderzoek heeft dus laten zien dat het medicijn ZED1227 een gunstig effect zou kunnen hebben op de beschadiging in de darm bij het eten van gluten. Om dit met zekerheid te kunnen zeggen moet een nieuw onderzoek worden uitgevoerd met een grotere groep deelnemers, omdat de groepen in dit onderzoek erg klein waren.

“Het bleek dat na deze zes weken de darmvlokken minimaal waren beschadigd in de groepen die het medicijn ZED1227 kregen…”

Een middel dat gluten in de maag kan afbreken zou een goed medicijn kunnen zijn voor mensen met coeliakie. Dit is meerdere keren onderzocht, maar het is moeilijk om zo’n medicijn te ontwikkelen. Het moet namelijk het grootste deel van de gluten afbreken (10-100 mg gluten kunnen namelijk al darmschade of symptomen veroorzaken), het moet betrouwbaar zijn, het medicijn moet niet door het zuur van de maag of door andere eiwitten worden afgebroken, de gluten moeten afgebroken worden voordat het de dunne darm bereikt en het medicijn moet geen andere voedingsstoffen afbreken. Door deze vele en moeilijke eigenschappen waaraan het medicijn moet voldoen, zijn onderzoekers er nog niet in geslaagd om zo’n medicijn te ontwikkelen. Onlangs is de werking van het medicijn TAK-062 onderzocht met positieve resultaten. TAK-062 grijpt aan op een bepaald deel van de gluten (proline-glutamine) wat niet in andere eiwitten is te vinden en waardoor de gluten worden afgebroken. Door middel van laboratoriumtesten werd uit het onderzoek duidelijk dat TAK-062 meer dan 99% van de gluten in een maaltijd (totaal 9 gram gluten) kan afbreken binnen vijf minuten. Hierna is bij gezonde mensen die deelnamen aan het onderzoek gekeken hoeveel gluten er werden afgebroken in de maag na het eten van een maaltijd (totaal 6 gram gluten) en het innemen van TAK-062 door een beetje inhoud uit de maag op te zuigen. Het bleek dat zo goed als alle gluten waren afgebroken na 20, 35 en 65 minuten. Daarbij is gekeken of een maagbeschermer dit effect zou veranderen, maar dit bleek geen invloed te hebben. Om de veiligheid en verdraagzaamheid van het medicijn te beoordelen, hebben een aantal mensen zowel met als zonder coeliakie het medicijn ingenomen in verschillende doseringen (100-900 mg). Het medicijn werd na inname niet teruggevonden in het bloed wat betekent dat het alleen in de maag werkt en het medicijn werd goed verdragen. Dit onderzoek heeft niet aangetoond dat het medicijn TAK-062 daadwerkelijk effectief is tegen de ziekteactiviteit, de ontstekingsreactie en de ervaren klachten bij coeliakie. Nieuwe onderzoeken staan al op de planning om dit verder te onderzoeken.

“Het bleek dat zo goed als alle gluten waren afgebroken na 20, 35 en 65 minuten…”

Een ander medicijn dat ingrijpt op de ontstekingsreactie bij coeliakie is TAK-101 en het doel van dit medicijn is om de tolerantie voor gluten te herstellen. Het medicijn bevat gliadine (het eiwit in gluten dat een ontstekingsreactie veroorzaakt in de darm) met daaromheen andere kleine deeltjes. Deze kleine deeltjes activeren cellen in het lichaam die de afweerreactie tegen gliadine onderdrukken. Hierdoor wordt uiteindelijk de ontstekingsreactie in de darmen geremd. Uit een onderzoek bleek dat dit medicijn goed werd verdragen en veilig was. De deelnemers ervaarden milde bijwerkingen, zoals hoofdpijn, rugpijn, vermoeidheid en buikklachten. Het resultaat van het tweede deel van onderzoek was dat het medicijn TAK-101 in de groep mensen met coeliakie zorgde voor 88% afname van de ontstekingscellen die IFN-γ maken (een ontstekingseiwit die na het eten van gluten veel wordt aangemaakt bij coeliakie). Dit zou een aanwijzing kunnen zijn dat het medicijn een gunstig effect heeft op de ontstekingsreactie in de darmen.

Al met al zijn veel verschillende soorten medicijnen in ontwikkeling die naast het glutenvrije dieet mogelijke behandelingen zijn bij coeliakie. Het medicijn ZED1227 remt het enzym transglutaminase 2 en voorkomt daarmee de ontstekingsreactie in de darm na het eten van gluten. Onderzoek laat tot nu toe positieve resultaten zien. Daarnaast kan het medicijn TAK-062 snel en effectief gluten afbreken in de maag, maar het moet nog worden aangetoond of het daadwerkelijk toegepast kan worden en effectief is bij coeliakie. Ook voor het medicijn TAK-101 geldt dat het onderzoek is uitgevoerd in kleine groepen en dat nog niks kan worden geconcludeerd over het effect op de klachten en over de lange termijn gevolgen. Dus er zijn meerdere medicijnen in ontwikkeling voor coeliakie met allemaal een andere werking, maar er zijn nog vele stappen te zetten voordat deze potentiële medicijnen op de markt komen.

Bronnen:

Lees ook: