antibiotica resistentie

Bacteriofaagtherapie als alternatief bij antibioticaresistentie

De ontdekking van antibiotica in de eerste helft van de 20e eeuw zorgde ervoor dat bacteriële infecties die eerst onbehandelbaar waren ons ineens niet meer fataal werden. En nu kunnen we antibiotica niet meer wegdenken uit de dagelijkse praktijk. Alleen door het vele gebruik en misbruik van antibiotica zien we steeds vaker antibiotica resistente bacteriën ontstaan en in sommige gevallen zelfs resistentie tegen alle antibiotica die we tot onze beschikking hebben. Een voorbeeld van een multiresistente bacterie is MRSA (meticilline-resistente Staphylococcus aureus), ook wel bekend als de ‘ziekenhuisbacterie’. 

Naast dat de bacteriedodende (bactericide) of bacterie remmende (bacteriostatische) eigenschappen van antibiotica levensreddende kunnen zijn, zorgen ze ook voor ernstige schade aan de goede bacteriën van ons microbioom. Inmiddels is gebleken dat deze verstoring van ons microbioom naast bekende bijwerkingen als diarree en dysbiose (verstoorde balans microbioom) er ook toe kan leiden dat we gevoeliger worden voor het ontwikkelen van verschillende andere gezondheidsproblemen, zoals obesitas, astma, inflammatoire darmziekten en diabetes.

Een veelbelovend nieuw concept in onze strijd tegen multiresistente bacteriën en het beschadigen van onze ‘goede’ bacteriën is het gebruik van bacteriofagen. Een bacteriofaag (of kortweg “faag”) is een virus die een bacterie kan infecteren (binnen dringen). In de bacterie gaat het virus zich vervolgens vermenigvuldigen totdat deze openklapt en dood gaat. De nieuw vrijgekomen virusdeeltjes kunnen dan weer nieuwe bacteriën infecteren. Een groot voordeel is dat de fagen heel specifiek zijn en dus alleen één soort bacterie aanvallen. En een ander belangrijk voordeel is dat bacteriofagen onze eigen lichaamscellen niet kunnen infecteren.

“Een groot voordeel is dat de fagen heel specifiek zijn en dus alleen één soort bacterie aanvallen.”

Een vorm van de ziekte van Crohn waarbij alleen het laatste deel van de dunne darm is aangedaan (het ileum) is geassocieerd met de Escherichia coli bacterie welke in deze gevallen vaak multiresistent is tegen antibiotica. Faagtherapie zou hierbij een mooi alternatief kunnen zijn voor antibiotica om de chronische darmontsteking beter te kunnen behandelen. Faagtherapie kan oraal worden gegeven in capsules die bestand zijn tegen maagzuur en dan in de dunne darm open gaan. Echter om de E. coli bacterie aan het einde van de dunne darm te kunnen bereiken moeten de fagen vervolgens wel bestand zijn tegen de enzymen van de alvleesklier, de galzouten uit de galblaas en de lichte wisselingen in zuurgraad tijdens de transport door de dunne darm.

Het onderzoek

Hoe de bacteriofagen de reis door de dunne darm weerstaan heeft men onderzocht in een systeem die de passage door de dunne darm nabootst, met de verteringsenzymen, -sappen en verschillende zuurgraad. In het laatste deel van dit systeem, het nagebootste ileum, wordt een beperkte versie van het gezonde microbioom toegevoegd (6 soorten bacteriën) samen met een stam van de E. coli bacterie. Met behulp van dit systeem werd aangetoond dat de concentratie bacteriofagen door de gesimuleerde dunne darm stabiel bleef en dat ongeveer 99.5% van de E. coli bacteriën in het laatste deel van het systeem gedood konden worden. Er werd ook gekeken naar het verschil in effect tussen de faag-therapie en het antibioticum Ciprofloxacine (een breed-spectrum antibioticum dat in de praktijk vaak gebruikt wordt). Beide therapieën gaven een afname van 99.5% van de E. coli bacterie. Maar bij de faag-therapie bleven de andere ‘goede’ bacteriën intact, terwijl de Ciprofloxacine zorgde voor een afname in hoeveelheid van zo’n 90% van alle andere bacteriën.

Faag-therapie lijkt dus goed het eind van de dunne darm te kunnen bereiken en heeft geen negatief effect op het microbioom. Natuurlijk moet dit nog wel in echte patiënten bewezen worden, maar dit lijkt een veelbelovend nieuw middel in de strijd tegen antibioticaresistentie zonder effect te hebben op de ‘goede’ bacteriën van ons microbioom.

Wil je meer leren over bacteriofagen? Kijk dan de uitzending van Dokters van morgen over bacteriën van 24-10-2017. https://zorgnu.avrotros.nl/uitzending/24-10-2017/

Bron: Cieplak, T et al. A bacteriophage cocktail targeting Escherichia coli reduces E. coli in simulated gut conditions, while preserving a non-targeted representative commensal normal microbiota. Gut Microbes. 2018;9(5):391-399.

Lees ook: